Biografia „Kuriera z Warszawy”
Zdzisław Jeziorański (Jan Nowak to jeden z pseudonimów okupacyjnych; wcześniej posługiwał się pseudonimami „Jan Kwiatkowski” i „Adalbert Kozłowski”) urodził się 2 (lub 3) października 1914 roku w Berlinie (często podawana data 15 maja 1913 roku była przez niego używana w fałszywym, konspiracyjnym życiorysie Jana Nowaka). Po studiach ekonomicznych na Uniwersytecie imienia Adama Mickiewicza w Poznaniu pracował jako asystent na tej uczelni.
Brał udział w kampanii wrześniowej jako podchorąży artylerii. Wzięty przez Niemców do niewoli na Wołyniu, zdołał uciec (wyskakując z pociągu pod Krakowem) i zaangażował się w działalność konspiracyjną – został członkiem Związku Walki Zbrojnej i żołnierzem Armii Krajowej. Uczestniczył między innymi w Akcji „N”, w ramach której kolportowano wśród Niemców antyhitlerowskie materiały propagandowe w języku niemieckim. W AK poznał swoją późniejszą żonę, łączniczkę Jadwigę Wolską „Gretę” (zmarła w 1999 roku). Odbył pięć wypraw na trasie Warszawa-Londyn, jako kurier Komendanta Głównego AK i jego łącznik z londyńskim rządem RP.
W lipcu 1944 roku znów został przerzucony do Polski. Dotarł do Warszawy tuż przed powstaniem. Redagował w powstańczym radiu Błyskawica serwis w języku angielskim i był w Warszawie przez cały okres walk. W przeddzień kapitulacji, działając z rozkazu komendanta AK generała Tadeusza Bora-Komorowskiego przedarł się do Londynu, wywożąc setki dokumentów i zdjęć. Po zakończeniu wojny zdecydował się pozostać za granicą. W Londynie od 1948 roku pracował w Radiu BBC, a następnie w Radiu Wolna Europa. 3 maja 1952 roku w siedzibie Radia Wolna Europa w Monachium poprowadził pierwszą audycję w języku polskim. W historycznym przemówieniu mówił m.in., że „nadejdzie jeszcze ten dzień, kiedy jutrzenka swobody zabłyśnie znów nad Warszawą”. Później został dyrektorem sekcji polskiej RWE i sprawował tę funkcję do 1976 roku.
Następnie zamieszkał w USA, gdzie aktywnie włączył się w życie Polonii. Stał się, m.in. wraz z prof. Zbigniewem Brzezińskim, wytrwałym rzecznikiem spraw polskich. Za prezydentury Jimmy’ego Cartera był konsultantem amerykańskiej Rady Bezpieczeństwa Narodowego. W USA Nowak-Jeziorański zaangażował się w pomoc dla polskiej opozycji demokratycznej, a później dla „Solidarności”. W latach ’90. XX w. prowadził lobbing na rzecz wejścia Polski do NATO. Jako konsultant Rady Bezpieczeństwa Narodowego przy Białym Domu w latach 1979 – 1992 Nowak-Jeziorański udzielał administracji prezydentów Cartera, Reagana i Busha (seniora) nieocenionych rad w sprawie Polski i Europy Wschodniej w okresie powstania „Solidarności”, stanu wojennego, a w końcu w czasie przemian na przełomie lat ’80. i ’90.
Od 1980 roku Nowak-Jeziorański był jednocześnie aktywnym działaczem Kongresu Polonii Amerykańskiej – jednym z jego dyrektorów krajowych – i mobilizował członków Kongresu do walki o polskie interesy. Naciski przed wyborami w 1996 roku – z argumentem o wadze prawie 10 milionów głosów „Polish Americans” – przyniosły owoce: w roku 1998 Senat Stanów Zjednoczonych ratyfikował wejście Polski do NATO. W roku 1996 Jan Nowak-Jeziorański zrezygnował z funkcji dyrektora krajowego KPA na tle konfliktu z jego prezesem Edwardem Moskalem. Nie zaprzestał jednak działalności lobbystycznej na rzecz Polski.
Po raz pierwszy po wojnie Nowak-Jeziorański przyjechał do Polski w sierpniu 1989 roku na zaproszenie Lecha Wałęsy. Potem już regularnie przyjeżdżał do kraju. Na stałe powrócił 21 lipca 2002 roku. Zamieszkał w Warszawie. Aktywnie włączył się w życie kraju: komentował wydarzenia polityczne, zaangażował się w promowanie integracji Polski z Unią Europejską i rozwijanie kontaktów z naszymi wschodnimi sąsiadami. Stał się autorytetem moralnym dla wielu Polaków.
Nawoływał do wzięcia udziału w referendum akcesyjnym w czerwcu 2003 r. i głosowania za integracją. Sam jako pierwszy stawił się w swoim lokalu wyborczym. Mówił, że to jest najważniejsze głosowanie w jego życiu, bo „przesądzi o kierunku i rozwoju gospodarczym Polski może na stulecia”.
Zmarł 20 stycznia 2005 w szpitalu im. prof. Orłowskiego w Warszawie w wieku 90 lat. Pogrzeb odbył się 26 stycznia 2005. Na pogrzeb przyszły tłumy ludności Warszawy, oraz wiele wybitnych osobistości ze świata kultury i polityki, wśród nich prezydent Aleksander Kwaśniewski, prezydent Warszawy Lech Kaczyński, marszałkowie Sejmu i Senatu – Włodzimierz Cimoszewicz i Longin Pastusiak, a także Władysław Bartoszewski oraz Tadeusz Mazowiecki. Jan Nowak-Jeziorański został pochowany w rodzinnym grobie na Powązkach obok kościoła Karola Boromeusza.
Nagrody, odznaczenia
Był laureatem wielu nagród i kawalerem szeregu odznaczeń, niektóre z nich:
Order Virtuti Militari (1944)
Order Orła Białegom (1994)
Krzyż Walecznych
amerykański Medal Wolności (1996)
Order Polonia Restituta
Order Wielkiego Księcia Giedymina
Medal „Lumen Mundi” (2001)
Nagroda Kisiela (1999)
Srebrny Medal „Cracoviae Merenti” (1997)
nagrody telewizyjne Wiktor i Superwiktor (2003)
Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego, przyznawana przez polski PEN Club (1998)
Nagroda „Człowiek Pojednania 2002”, przyznaną przez Polską Radę Chrześcijan i Żydów za wkład w dialog chrześcijańsko-żydowski w Polsce
Złota Statuetka (2003) za zasługi dla rozwoju polskiej demokracji wręczana przez Business Centre Club
Tytuł „Człowieka Roku 2003” przyznany przez Federację Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP
honorowy obywatel Litwy (2002) oraz miasta Krakowa, Gdańska, Gdyni, Wrocławia i Warszawy
Jan Nowak-Jeziorański był doktorem honoris causa kilku uniwersytetów, w tym Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wrocławskiego, Warszawskiego oraz im. Mickiewicza w Poznaniu.
Książki
Był autorem wielu książek o tematyce politycznej i niezliczonych audycji radiowych.
Autor m.in.:
Kurier z Warszawy (1978, wydanie polskie 1981 poza cenzurą, kolejne 1989)
Wojna w eterze. Wspomnienia 1948-1956 (1986)
Polska z oddali. Wspomnienia 1956-1976 (1988)
W poszukiwaniu nadziei (1993)
Rozmowy o Polsce (1995)
Polska wczoraj, dziś i jutro (1999)
Fakty, wydarzenia, opinie (2001)
Polska z bliska (2003)
Książki poświęcone Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu
1. Jarosław Kurski: „Jan Nowak-Jeziorański”, wstęp Władysława Bartoszewskiego, Warszawa 2005 r.
2. Aleksandra Ziółkowska: „Korzenie są polskie”, Warszawa 1992 r. (rozdział)
3. Aleksandra Ziółkowska-Boehm: „The Roots Are Polish”, Toronto 2004 r. (rozdział)
Kolegium Europy Wschodniej
Jan Nowak-Jeziorański w 2001 roku założył fundację 'Kolegium Europy Wschodniej’, która zorganizowała Wschodnią Szkołę Zimową. Celem Kolegium ma być przede wszystkim „budowanie mostów pomiędzy narodami, które przed rozbiorami żyły pod wspólnym dachem Rzeczypospolitej: Polakami, Ukraińcami i Litwinami”. Pierwsze zajęcia ruszyły w marcu 2004 roku, a uczestniczyło w nich 30 studentów z krajów byłego bloku komunistycznego piszących prace magisterskie związane z tematyką Europy Wschodniej.
Wspierał budowę Europejskiego Centrum Przyjaźni Dziecięcej w Świdnicy (dolnośląskie) oraz ściśle z nim związanego Stowarzyszenia Przyjaciół Dzieci Chorych „SERCE”. W 1995 został członkiem Rady Kuratorów Ossolineum i był nim przez dziesięć lat, czyli dwie kadencje. Swoje zbiory archiwalne Jan Nowak-Jeziorański przekazał właśnie Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich.
Nagroda im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego
Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego została ustanowiona w 2004 roku przez Jana Nowaka – Jeziorańskiego oraz miasto Wrocław, Kolegium Europy Wschodniej, Uniwersytet Wrocławski i Zakład Narodowy im. Ossolińskich jako wyróżnienie za „myślenie o państwie jako dobru wspólnym”.
KAPITUŁA NAGRODY:
mecenas Jacek Taylor
dr Rafał Dutkiewicz, prezydent Wrocławia
prof. Władysław Bartoszewski
prof. Adolf Juzwenko, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
prof. Leszek Pacholski, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego
Jan Andrzej Dąbrowski, prezes Kolegium Europy Wschodniej
Jan Krzysztof Bielecki, b. premier RP, prezes Banku Pekao SA
Tadeusz Mazowiecki, b. premier RP
George Bush Senior, 41. prezydent Stanów Zjednoczonych
Nagroda wręczana jest każdego roku w dniu 4 czerwca, święta Ossolineum a zarazem rocznicy wyborów 4 czerwca 1989 roku i upadku komunizmu w Polsce.
Laureaci Nagrody:
2004 – Tadeusz Mazowiecki, pierwszy premier suwerennej III RP.
2005 – George Bush Senior ,41 Prezydent Stanów Zjednoczonych
2006 – Stanisław Szuszkiewicz, były prezydent Białorusi, inicjator spotkania prezydentów Ukrainy, Białorusi i Rosji w Puszczy Białowieskiej, podczas którego w grudniu 1991 roku zdecydowano o rozpadzie Związku Radzieckiego
Szkoły noszące imię Jana Nowaka- Jeziorańskiego
Publiczne Gimnazjum nr 5 im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego w Gorzowie Wielkopolskim
Gimnazjum im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Grębocicach
Szkoła Podstawowa im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Bornem Sulinowie
Szkoła Podstawowa nr 162 im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego w Łodzi
LXVII Liceum Ogólnokształcące przy Wydziale Pedagogicznym UW im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego w Warszawie
Zespół Szkół Społecznych STO im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego w Człuchowie
Szkoła Podstawowa i Gimnazjum nr 1 im. Jana Nowaka Jeziorańskiego w Warszawie
Gimnazjum nr 1 im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego w Tarnowie
Na pdst. Monografii Gimnazjum NR 1 oraz http://pl.wikipedia.org opracowała Renata Urjasz